Afyon Şirket Avukatı
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete zarfında insanların harbiden nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Türe kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene terk etmek, sosyal dirimın gerçekleşmesini temin etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin katsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, mutlaka esaslı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanların çizi ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte tüze, isim davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşünce ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan mezheplerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini temin etmek için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın kâffesidür. Daha münteşir bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal yaşyalnız düzenidir. Haklar Lafız Manaı Haklar kelimesi Arabi “adalet” kökünden gelir ve adalet kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “adalet” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet demeında da kullanılır. Beceri Manaı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu bağırsakin hala doyurucu bir tanım dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi zarfında çizgi olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri iş vadi kısmına Özel Haklar, kişiler ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun temellıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ölçü kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla model nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar vadiında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları dikilmek bağırsakin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve kredi cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, parti mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabil değişkin tüze dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut politik mezhepleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanların barış ve güvenlik zarfında bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Katlanması) Hukukun uygulama amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete zarfında canlı insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından kaynaklanan gereksinimlerinı katlamaya çkırmızıışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni dirimın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun doğal dokumasına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına makul tamamlanmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile kapalıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile belli bir aranjman şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak çın kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik tanımıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tamamlanmak üzere dü değişkin anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında ferdî bir özelliği deyimler. Kişi her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni dayamak yolunda daimî ve bileğfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze vadiında hukuki ölçü olarak kal konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Toplum bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bağırsakeren kurallar mecmuü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve sarf etmek durumunda bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzum bulunan düzeni savunmak, gerekse onu bileğfiiltirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her dakika adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta katmıza kurulu tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan tüze düzenlerinin namına makul olup olmadığı açısından bir ölçü ve kıymetlendirme ölçüsü olabilir. Tekrar bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve olumsuz katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşyalnız uyacak, hem bile bu sosyal dirimın barış zarfında sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkırmızıışacaktır.
